[ནང་དོན་གནད་བཤུས]དཔྱད་རྩོམ་འདིར་བོད་ཀྱི་མོ་པྲའི་རིག་གནས་ལས་མཚེར་བ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་སྐོར་ལ་ཡུལ་དངོས་རྟོག་དཔྱོད་དང་ཡིག་ཚང་སྔོག་འདོན་གྱི་ལམ་ནས་དཔྱད་པ་བཏང་ཡོད་ཅིང་། བོད་ཀྱི་མཚེར་མོའི་འབྱུང་ཁུངས་ནི་སོག་མོ་རྐྱེན་དུ་བྱས་ནས་བྱུང་པའི་ལྟ་ཚུལ་བཏོན་ཡོད་པ་དང་། སོག་པ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་མོ་སྣའི་རིག་པ་འདི་བོད་བཙན་པོའི་དུས་ནས་ཡོད་པ་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཁུངས་གཏུགས་པར་འདུག
[གནད་ཚིག] མོ་པྲ། མཚེར་མོ། སོག་མོ།
[དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས] K18 [ཡིག་ཚང་མཚོན་བྱང] A [རྩོམ་གྱི་སྒྲིག་ཨང] 1002-9117(2018)01-93-11
སྔོན་འགྲོ།
མི་རིགས་གང་ཞིག་ཡིན་རུང་རིག་གནས་ཀྱི་རྩ་བ་མཐར་དེད་ན་དམངས་ཁྲོད་རིག་གནས་སམ་དམངས་སྲོལ་རིག་གནས་དང་ཁ་འབྲལ་ཐབས་མེད་སྙམ། དེ་མི་རིགས་གང་དེའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྐང་ཟུག་ས་དང་གཞི་ཆགས་ས་ཡང་ཡིན་པར་བརྗོད། རང་ཅག་གངས་རིའི་ལྗོངས་འདི་ལ་སྣོད་བཅུད་རིག་གནས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཞིག་ཡོད་པ་ལས། གདོད་ནས་ཡོད་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་དེ་དག་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་བརྒྱུད་ནས། དུས་སྐབས་དེའི་ཤེས་རིག་གི་འཕེལ་སྟོབས་དང་དཔལ་ཡོན་གྱི་དར་རྒྱས་སོགས་མངོན་པར་རྟོགས་ངེས་པས་ན། དེ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་འོས་འགན་དང་རིག་གནས་སྲུང་པའི་འགན་འཁྲི་ཞིག་ཏུའང་བརྩིས་ཆོག་པར་སྙམ།
འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཤེས་རིག་གོང་དུ་འཕེལ་བ་དང་བསྟུན་ནས་བསམ་བློའི་གོ་རྟོགས་ཇེ་མཐོར་ཕྱིན་པ་དང་། མི་རྣམས་ཀྱིས་སྣོད་ཀྱི་ཆགས་ཚུལ་དང་རྟེན་འབྲེལ་རང་བཞིན་ལས་བྱ་དངོས་ཀྱི་ཆོས་ཉིད་དང་ངོ་བོར་རྟོག་ཞིབ་བགྱི་པའི་རིག་པ་གོང་དུ་འཕེལ་ཞིང་། ཚན་རིག་དང་གཏན་ཚིགས་ཀྱི་རྗེས་དཔག་རིག་པ་མངོན་དུ་འཕེལ་པ་ལ། རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱི་ལྐོག་གྱུར་རང་བཞིན་དང་གསང་པའི་རྣམ་པ་དེ་དག་དཔྱོད་ཤེས་ཀྱིས་བརྟག་ཅིང་དཔྱད་ནས། མིའི་འཚོ་གནས་ཉེར་སྒྲུབ་ཀྱི་རིག་པ་མང་དུ་དར་ཞིང་། བོད་མི་རིགས་ལ་མཚོན་ནའང་། སྣོད་ཀྱི་རི་ཆུའི་ཆགས་དབྱིབས་དང་གནས་སྟངས་སོགས་ལ་བརྟག་སྟེ། བཅུད་ཀྱི་སེམས་ཅན་སྤྱི་ལས་མི་ཡི་ལས་དབང་གིས་ཁུར་དུ་བླངས་པའི་རིག་པའི་ཐབས་སྣ་ཚོགས་སུ་བྱུང་ཡོད། དེ་དག་རེ་རེ་དུས་རབས་ཀྱི་འཕེལ་རྒྱས་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་བརྡབ་གསིག་བར་ན་འགྱུར་ཞིང་ཉམས་པའི་སྣང་ཚུལ་མང་དུ་མཆིས་པས། དེ་ནི་སྤྱིའི་ཆ་ནས་རིག་གནས་རྒུད་པའི་ཉེན་ཚབ་ཏུ་སོང་ཡོད་པ་དང་། བྱེ་བྲག་ཏུ་ཡུལ་ལུང་སོ་སོའི་གོམས་སྲོལ་དང་འབྲེལ་ཞིང་། ཡུལ་སྲོལ་ཉམས་པའི་ལྟས་སུ་མངོན་ཡོད་པ་དང་། མི་རིགས་གང་ཞིག་ས་སྒང་རིལ་མོའི་སྟེང་ནས་མི་རིགས་གཞན་དང་དཔུང་མཉམ་གྱིས་འཚོ་གཞེས་གནང་པ་ལ་དཔལ་འབྱོར་གཙོ་བར་བཤད་ནའང་། མི་རིགས་གང་དེ་དུས་ཡུན་རིང་པོར་གནས་ཤིང་འཕེལ་པའི་རྒྱུ་ནི། རིག་གནས་རྒྱུད་འཛིན་དང་དར་སྤེལ་ལ་རག་ལས་པ་འདི་དངོས་ཐོག་བདེན་མཐོང་གི་གནས་སུ་འཁུམས་པས་ན། བོད་མིའི་དད་མོས་དང་ལུགས་སྲོལ། ཆོ་ག་སྣ་ཚོགས་ནི་སྐད་དང་ཡི་གེ་གནས་པའི་རྐྱེན་དུ་གྱུར་ཡོད་ཅིང་། ཡུལ་གྱི་ལྷ་ཚོགས་དང་གཞི་བདག་སོགས་ལ་མཆོད་བཀུར་བྱེད་པའི་བསམ་བློའི་སྣང་ཚུལ་དང་དད་གདུང་སོགས་ནི། མི་རིགས་རང་ཆོས་སུ་ཡོད་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཡིན་ལ། ཐུན་མིན་དུ་ཡོད་པའི་དཔང་རྟགས་སུ་ཆགས་ཡོད། དེ་ལྟར་གངས་ཀྱི་ར་བས་ཡོངས་སུ་བསྐོར་པའི་བོད་ཡུལ་ནི། ས་གཤིས་ཆགས་དབྱིབས་ཐུན་མིན་དུ་ཡོད་པ་དང་། རི་ཆུ་སོགས་རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱི་མཛེས་པ་བླ་ན་མེད་པའི་དབང་གིས། བཅུད་ཀྱི་སེམས་ཅན་ཡོངས་ལས་གཙོ་བོའི་མི་རྣམས་ཀྱི་ཡ་རབས་ཚུལ་མཐུན་དང་གུས་ལུགས་བབ་ཆགས་ལྡན་པ། དྲིན་གཟོ་དང་སྙིང་རྗེ་རིག་གནས་ཀྱི་གཟུངས་སུ་འཛིན་པའི་མི་རིགས་ཤིག་གི་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་མཐའ་དཔྱོད་དང་། ཞིབ་འཇུག་བགྱིས་ཏེ་འཛམ་གླིང་རིག་གནས་འཕེལ་ཕྱོགས་སུ་བསྐྱོད་པའི་འོས་འགན་ནི་མི་བུ་རེ་རེའི་ཕྲག་སྟེང་ན་ཡོད་ཕྱིན། ང་ཚོས་ཡུལ་ལུང་བྱེ་བྲག་པའི་ལུགས་སྲོལ་དང་གོམས་གཤིས་སོགས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས། འདས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ལྟེབས་སུ་ཉར་པའི་རིག་གནས་དང་ལོ་རྒྱུས་སྲོག་དབང་གསར་པ་ཞུགས་སུ་འཇུག་དགོས་པ་དང་། དེ་དག་ཟུང་དུ་སྦྲེལ་ནས་མི་རིགས་རང་གི་རིག་གནས་ཀྱི་ཆུ་རྒྱུན་རིང་དུ་བསྲིངས་པའི་ཐབས་ལའང་འབད་དགོས་པ་ཡིན། དེ་བཞིན་སྔོན་བྱོན་མཁས་དབང་རྣམས་ཀྱི་རིམ་བཞིན་སྔོག་འདོན་དང་དར་སྤེལ་བགྱིས་ནས་དུས་ཡུན་གང་འཚམ་ཞིག་ཕྱིན་ཡོད་ནའང་། ད་དུང་མི་རིགས་རང་གི་རིག་གནས་ཀྱི་སྙིང་བཅུད་དུ་མངོན་པའི་ཡལ་འདབ་རེར་ཤོད་རྒྱུན་ལས་ཟད་ཀྱིན་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། རང་ཅག་མི་རིགས་ཀྱི་དམངས་ཁྲོད་གཏམ་རྒྱུད་དང་། ཁེད། གླུ་དང་ལ་གཞས། གཏམ་དཔེ། འདི་དག་ལ་ཐུགས་ཁུར་དང་འདོན་སྤེལ་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་ནའང་། གཞན་ད་དུང་གོང་གསལ་འདི་དག་དང་འཚམ་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་མིའི་མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་ལྟ་བུ་རེ་འགའ་ང་ཚོའི་འཚོ་བའི་རྒྱུན་སྲོལ་གྱི་ཁྲོད་དུ་ཉམས་ཤིང་བོར་ཉེན་ཆེ་བའི་ཚུལ་དུ་ཡོད་ཕྱིན། ཕྲན་ནས་འདི་ལ་རྩད་གཅོད་དང་རྟོག་ཞིབ་ཅུང་ཙམ་མཛད་པ་སྟེ། རང་ཅག་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ་མོ་ལ་བརྟག་ཐབས་སྣ་ཚོགས་སུ་ཡོད་པ་དཔེར་ན། རྒྱུན་འབྱམས་སུ་ཡོད་པའི་ཕྲེང་མོ་དང་རྡེའུ་མོ། དཔལ་ལྡན་ལྷ་མོའི་མཚན་ཤིང་། ཁྲི་ཀའི་ཡུལ་ལྷའི་མཚན་ཤིང་། ཐིག་མོ། རིལ་མོ། ཕྲེང་མོ། སོག་མོ། མདའ་མོ་སོགས་མང་དུ་ཡོད་ནའང་། མཚེར་མོ་ནི་འབྲོག་ཁུལ་དུ་རྒྱུན་འབྱམས་སུ་སོང་ཡོད་པའི་མོའི་བརྟག་ཐབས་ཤིག་ཡིན་ཞིང་། དེ་ཉིད་འབྲོག་ཕྱོགས་སུ་རྒྱུན་འབྱམས་སུ་ཡོད་པའི་སྣང་ཚུལ་ནི་ཕྱུགས་རིགས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པས་ཡིན་ལ། དེ་ལས་ཀྱང་གཡང་དཀར་ལུག་དང་འབྲེལ་ནས་ཡོད་པའི་མོ་སྣའི་རིགས་ཡིན་པས། དེ་ལུགས་གཤམ་ནས་ཞིབ་བརྗོད་དུ་བརྗོད་པར་བྱའོ། །
དང་པོ། མོ་པྲའི་རིག་གནས་ཀྱི་བྱུང་བ།
དབྱིན་ཇིའི་མིའི་རིགས་རིག་པའི་གྲུབ་མཐའི་སྲོལ་འབྱེད་པ་ཐའེ་ལིའེ་ཡི ( 泰 勒 ) གསུངས་རྩོམ་གྲགས་ཅན་གདོད་མའི་རིག་གནས《原始文化》དང་ཧྥི་ལེ་ཙེ (佛雷泽) ཡི་གསེར་གྱི་ཡལ་འདབ 《金枝》། མ་ལེན་ནའོ་ཧྥི་ཟི་ཅི (马林诺夫斯基)ཡི 《巫术科学与宗教》སོགས་བརྩམས་ཏེ་གྲགས་པ་ནས་བཟུང་། མི་རྣམས་ཀྱིས་མོ་པྲའི་རིག་གནས་ནི་འཇིག་རྟེན་ཐུན་མོང་གི་རིག་གནས་སྣང་ཚུལ་ཞིག་ཏུ་བརྩིས་ཏེ་ཞིབ་འཇུག་བགྱིས་པ་མ་ཟད། གཞུང་ལུགས་བརྩམས་ཤིང་ལྟ་ཚུལ་སྣ་ཚོགས་བཏོན་པས། རིག་གནས་ཞིབ་འཇུག་གི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་གོ་གནས་ངེས་ཅན་ཟིན་ཞིང་བརྗོད་གཞི་གཙོ་ཤོས་སུ་གྱུར། དེ་ལྟར་མོ་པྲའི་རིག་གནས་ཞིབ་འཇུག་གི་ལྟ་ཚུལ་དང་མཐའ་དཔྱོད་ཤིན་ཏུ་མང་ནའང་། ཧྥི་ལེ་ཙེས་བརྩམས་པའི་གསེར་གྱི་ཡལ་འདབ་ལས་དེ་ལ་དབྱེ་ཞིབ་གནད་དུ་ཐིངས་པ་བཏོན་ཡོད་པས། མིག་སྔའི་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་གི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་ཁོང་གི་ལྟ་བ་དང་ལེན་ཁྱབ་བརྡལ་དུ་འགྲོ་བཞིན་པ་རྒྱུན་མཐོང་དུ་ཡོད་པ་ཡིན། ཁོང་གིས“མོ་པྲའི་རིགས་ནི་ཐ་མལ་རྟེན་འབྲེལ་ལམ་མཁྱུད་སྤྱད་ཀྱི་སྐབས་སུ་བཤད་པའི་ལུགས་འབྱུང་གི་ཐ་མལ་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། མགོ་མཚུངས་ཀྱི་རིགས་ལམ་སྤྱད་དེ་མོ་པྲའི་བརྟག་འབྲས་ལ་དཔྱད་པ་གཏོང་བཞིན་ཡོད་པར་འདོད།”[1]ཅེས་དང་། གཞན་ཡང་ཧྥི་ལེ་ཙེས་ལྟ་ཚུལ་ལ་གདོད་མིའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཐོག་མར་འཇིག་རྟེན་ལ་ངོས་འཛིན་གནང་དུས། རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱིས་མི་ཡི་ཐེ་ཇུས་དང་སྣང་དོགས་མི་བྱེད་ཅིང་། བྱ་དངོས་གང་ཞིག་དགོས་ངེས་ཀྱིས་བྱུང་པ་དང་། བྱ་དངོས་ཞིག་བྱུང་པ་ལ་བཟློག་ཏུ་མེད་པའི་ཆོས་ཉིད་དང་འབྲེལ་ཡོད་པས་ན། གདོད་མིའི་མི་རྣམས་ཀྱི་བྱ་དངོས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་དང་འཕོ་འགྱུར། གསང་བ་སོགས་ལ་རྟོག་ཞིབ་ནན་མོར་བཏང་སྟེ། མ་འོངས་པར་བརྟག་པའི་ཐབས་ལ་ཡིད་ཆེས་བྱེད་པར་འདོད་པ་དང་། དེ་ལྟར་རྒྱུ་དང་རྐྱེན་གཉིས་ཀྱི་ངོ་བོ་དང་རྣམ་པའི་སྟེང་ནས་དབྱེ་ཞིབ་དང་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པའི་འབྲས་བུ་རུ། མོ་པྲའི་རིག་གནས་བྱུང་པའི་ཁུངས་སུ་འདོད་པ་ཡིན། རྒྱའི་མཁས་པ་སུང་ཡའོ་ལེན (宋兆麟)གྱིས། “མོ་པྲའི་བརྟག་ཐབས་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་དད་མོས་དང་སྤྱོད་ལམ་གྱི་རིགས་ཤིག་ཡིན་ཞིང་། དད་མོས་ཀྱི་ལག་རྩལ་ཞིག་དང་བྱེད་ཐབས་ཤིག་ཀྱང་ཡིན། དེ་ནི་མོ་བས་རང་གི་ནུས་མཐུ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱེད་ཐབས་རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་སུ་སྤྱད་དེ་རང་བྱུང་བྱ་དངོས་དང་མིའི་སྤྱོད་ལམ་ལ་ཚོད་འཛིན་དང་བཀོད་འདོམས་བྱེད་པའི་མོ་ཆོས་ཀྱི་རྣམ་པ་ཞིག་ཡིན།”[2]ཞེས་མོ་པྲའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁུངས་ནི་ལྷ་བ་དང་ལྷ་ཆོས་རིག་གནས་སུ་གཏུགས་ཡོད་པ་དང་། དེ་ཉིད་མིའི་ལས་དབང་དང་རང་བྱུང་ཁམས་ལ་འབྲེལ་པའི་རིག་གནས་ཤིག་ཡིན་པའི་སྣང་ཚུལ་གསལ་དུ་བཏོན་ཡོད་པ་རེད། གཞན་ཡང་། ཁོང་གིས“མོ་མའམ་མོ་བས་རང་བྱུང་གི་དངོས་པོ་དང་། མིའི་རྩོལ་བ་བྱས་པའི་ལག་ཆ་ལ་བརྟེན་ནས། འདས་པ་དང་མ་འོངས་པའི་དུས་ཀྱི་བྱ་བ་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་མཐའ་ཅི་འགྱུར་ཡར་ལྷ་དང་སྲུང་མར་བཀའ་འདྲི་ཞུས་པའི་འབྲས་བུ་ཡིན་ཞིང་། མོ་ཆའི་སྟེང་དུ་ཤར་བའི་ལྟས་ལ་བརྟེན་ནས་ལེགས་ཉེས་བཟང་ངན་གྱི་གནས་ཚུལ་ལ་བརྟག་དགོས་པ་དང་། སྐབས་དེར་མོ་ཆའི་སྟེང་དུ་ཤར་པའི་ལྟས་མཐའ་དག་ནི་ལྷ་དང་སྲུང་མའི་མཐུ་ལས་བྱུང་བར་འདོད་ཀྱིན་ཡོད།”[3]ཅེས་མི་རྣམས་ཀྱིས་དོན་བྱ་སྣ་ཚོགས་པ་གང་ཞིག་སྒྲུབ་པའི་དུས་སུ། དེ་ལྟར་མོ་གདབ་ཅིང་ལྟས་དང་མཚན་མར་ལེགས་པར་བརྟག་སྟེ། ལེགས་ཉེས་དགེ་སྡིག་ཅི་རིགས་པར་ངོས་འཛིན་དང་དད་མོས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པར་གསུངས། དེ་ལྟར་མོ་པྲའི་རིག་གནས་ནི་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཐུན་མོང་གིས་བདག་ཏུ་བྱེད་པའི་རིག་གནས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། དེ་ལ་ལོ་རྒྱུས་དུས་ཡུན་རིང་ཞིང་སྤྱོད་སྐོའི་ཁྱབ་ཁོངས་ཡངས་པས། ཐད་ཀར་དུ་མིའི་རིགས་ཀྱི་དཔལ་ཡོན་དང་འབྲེལ་ནས་ཡོད་པ་བསྟན་ཡོད།
དེ་བཞིན་མོ་འདེབས་པ་ནི་ཅི་ནས་ཀྱང་མོ་མོས་རྒྱུན་དུ་མཆོད་བཀུར་བྱེད་པའི་ཡུལ་ལྷ་དང་སྲུང་མ་སོགས་ལ་གསོལ་མཆོད་དང་འབོད་སྐུལ་བཏང་རྗེས་ད་གཟོད་མོ་འདེབས་པ་དང་། ཡུལ་ལྷ་དང་སྲུང་མ་དེ་དག་ནི་མོ་བས་འདྲི་རྟོག་བྱ་སའི་ཡུལ་ཡིན་ངེས། གྲི་གུམ་བཙན་པོ་བཀྲོངས་པའི་ངག་རྒྱུན་ལས། “དྲྀ་གུམ་བཙན་པོ་སྐུ་ཆུང་བ་འྀ་ཚེ་མཚན་ཇྀ་ལྟར་གདགས་ཤེས། མ་མ་གྲོ་ཞ་མ་སྐྱིད་བརླིང་མ་ལ་དྲྀས་ན། མ་མ་འི་མཆིད་ནས། སྐྱི་བྲག་མར་བ་ནྀ་རྙིལ་ཏམ་མ་རྙིལ། དང་མ་འབྲི་སྤངས་ནྀ་མྱེས་ཚིག་གམ་མ་ཚིག མཚོ་དམ་ལེ་དབལ་མཚོ་ནི་སྐམས་སམ་མ་སྐམས་ཤེས་མཆི།”[4]ཞེས་མོ་མས་མགོ་ནག་སྐྱིད་སྡུག་གི་བདག་པོ་བཙན་པོ་གང་དེའི་མཚན་འདགས་པ་ལའང་ཕྱི་ཡི་སྣོད་ཀྱི་རང་བཞིན་ལ་བརྟག་ཅིང་དཔྱད་ནས། དེའི་མ་འོངས་པའི་ལེགས་ཉེས་དགེ་སྡིག་གི་ངོ་བོ་ཚུར་སྣང་བྱེད་པའི་མོ་པྲའི་རིག་གནས་ནི། བོད་བཙན་པོའི་དུས་ནས་བཟུང་དར་ཞིང་ལག་ལེན་དུ་འདེབས་ཀྱིན་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ་པས་མི་ཚད། དེའི་གལ་ཆེན་རང་བཞིན་དང་རིན་ཐང་མངོན་དུ་འཕགས་ཡོད་པའང་རྟོགས་དགོས་ཀྱི་ཡོད།
དེ་ལྟར། མོ་པྲའི་རིག་གནས་ནི་འཛམ་གླིང་སྤྱི་ལ་ཁྱབ་པའི་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཐུན་མོང་གི་རིག་གནས་སྣང་ཚུལ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། བསམ་པའི་རིག་གནས་དང་ཤེས་ཡོན་འཕེལ་བའི་དུས་ཡུན་མཐོ་ཤོས་ཤིག་ལ་སླེབས་རྗེས། མི་རྣམས་ཀྱིས་ཚན་རིག་དང་རྗེས་དཔག་གི་ལྟ་བའི་གཏན་ཚིགས་ཀྱི་རང་བཞིན་ལ་གཙིགས་ཆེན་དུ་བྱས་པས། མོ་པྲའི་རིག་གནས་འདི་ལྟོས་འཇོག་གིས་དོ་སྣང་ཆེམ་ཆེར་མ་བྱས་པས་རྒུད་པའི་ལམ་དུ་ལུས་ཡོད་འདྲར་སྣང་ནའང་། དེ་ནི་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཆེས་ཐོག་མའི་འཇིག་རྟེན་ངོས་འཛིན་དང་འབྲེལ་འདྲིས་བྱ་བའི་ཤེས་རིག་གི་མགོ་ཁུངས་སུ་གཏུག་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་སུ་ཡོད་པས་ན། དེ་ལ་ཞིབ་འཇུག་དང་སྲུང་སྐྱོབ་གི་རིན་ཐང་ཡོད་པ་མ་ཟད། རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ཡུན་རིང་དར་པའི་བདེན་དཔང་དུའང་བྱས་ཆོག་པར་པ་ཡིན།
གཉིས་པ། མོ་ཡི་རིགས་དབྱེ་རགས་བཀྲོལ།
མོ་དཔེ་ཕྱོགས་བསྡུས་སྣང་སྲིད་གསལ་པའི་མེ་ལོང[5] ལས། བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་མའི་འཕྲུལ་མོ། སྡེ་ལྔ་སྡེ་བཞི་བརྩིས་ལུགས། མཁའ་འགྲོ་འབུམ་བརྒྱུད་ཀྱི་བརྟག་པ། ལྷ་མོ་བརྒྱད་ཀྱི་རྩིས། ཉི་མ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་རྩིས། གཟའ་བདུན་གྱི་རྩིས། མཁའ་འགྲོ་སྡེ་ལྔའི་རྩིས། མཁའ་འགྲོའི་ཚེ་གྲངས། མཛུབ་མོ་ལྔའི་མོ། རྡོ་མོའི་མངོན་ཤེས། དུས་ཚོད་ཀྱི་བརྟག་པ། སྒྲོལ་མས་ཇོ་བོ་རྗེ་ལ་ལུང་བསྟན་པའི་འཕྲེང་མོ། ཕྱུགས་རྙེད་མི་རྙེད་བརྟག་པ། སྦྲུམ་མར་བུ་བུ་མོ་གང་སྐྱེ་བརྟག་པ། དུས་འཁོར་མངོན་ཤེས་མེ་ལོང་། དམག་ཟོར་རྒྱལ་མོའི་རྣམ་མཐོང་སྒྲུབ་ཚུལ། འཇམ་དཔལ་དགྱེས་པའི་ཞལ་ལུང་། འཆི་ལྟས་མཚན་མ་རང་གྲོལ། འཆི་བསླུ་འཇིགས་པ་རང་གྲོལ་བཅས་ཡོད་ཅིང་། ཀློང་རྡོལ་བླ་མའི་གསུང་འབུམ[6]ལས། རྨི་ལམ་བརྟག་ཐབས། འཆི་བའི་མཚན་མ་བརྟག་ཐབས། དྲང་སྲོང་གྷརྒའི་ལྟས་བརྟག་པ། སྒྲ་ཆེན་འབྱུང་བ་བརྟག་ཚུལ། སྣ་ཚོགས་ལྟས་ཀྱི་འབྲས་བུ་བཤད་པ། སྐྱེས་པ་བརྟག་པ། བུད་མེད་བརྟག་པ། བྱ་རོག་གི་སྐད་བརྟག་པ། གཏོ་བཅོས་དང་ཕོ་མོ་སྲོག་མཐུན་བརྟག་པ་སོགས་ལྟས་སྣ་ཚོགས་བརྟག་ཐབས་ཡོད། གཞན་ཡང་། མོ་དཔེ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས[7] ལས། མ་ཎི་ཡིག་དྲུག་མའི་མོ་ཡིག་མངོན་མཐོང་མེ་ལོང་། དཔལ་ལྡན་དམག་ཟོར་མའི་འཕྲེང་མོ། དམ་ཅན་ཤོ་མོ་འེལ་དཀར་མེ་ལོང་། བྱ་དྲུག་གི་མོ་ཡིག་རྣོ་མཐོང་མེ་ལོང་། ཡུལ་ལྷའི་ཤོ་མོ་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང་། མིག་འགུལ་བར་བརྟག་ཚུལ། རྣ་ངུ་བར་བརྟག་ཚུལ། སེམས་འཕར་བར་བརྟག་ཚུལ། ལུས་ཀྱི་ཤ་འཕྲིག་བརྟག་ཚུལ། སྣ་སྦྲིད་པར་བརྟག་ཚུལ། སླ་ངའི་སྐད་ལ་བརྟག་ཚུལ། ཐབ་ཀྱི་མེ་ལྕེ་མཆེད་པར་བརྟག་ཚུལ། ཁྱི་ཟུག་པར་བརྟག་ཚུལ། སྐྱ་ཀའི་སྐད་ལ་བརྟག་ཚུལ་སོགས། མོ་ཡི་རིགས་དབྱེ་དང་རྣམ་གྲངས་མི་འདྲ་པ་མང་པོ་ཡོད།
དེ་བཞིན། ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཚངP.T1043རུ་འཁོད་པའི་ཤོ་མོའི་མོ་ཡིག་དང་། ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཚངP.T1045རུ་འཁོད་པའི་ཕོ་རོག་ལ་བརྟག་ཐབས། ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཚངP.T1047རུ་འཁོད་པའི་ཇུ་ཐིག ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཚངP.T1050ལྟས་སྣ་ཚོགས་ལ་བརྟག་ཐབས། ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཚངP.T1050Vསྐར་མའི་བརྟག་ཐབས། ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཚངPT1054Rཡི་གསོ་རིག་རྩལ་བརྟག་ཐབས། ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཚངP T1055ཡི་དོང་ཙེ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་མོ་ཡིག་སོགས་མང་དུ་ཡོད་པ་དང་། གོང་གསལ་མོ་དཔེ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་དེ་རྣམས་སུ་མ་ཚུད་པའི་མོ་ཡི་རིགས་ལ། ད་དུང་མདའ་མོ་དང་། རྔ་མོ། མཆིལ་མོ། མཐུར་མོ། བྱེའུ་མོ། མཚེར་མོ་སོགས་ཡོད་ཅིང་། དེ་དག་ལས་དཔྱད་རྩོམ་འདིར་འཆད་པར་བྱ་བའི་མོ་སྣ་ནི་མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་འདི་ཡིན་ལ། གོང་གསལ་ཡིག་ཚང་དེ་དག་རེ་རེ་བཞིན་བསློག་ཅིང་བཀྲལ་ཡོང་དུས། འཛམ་གླིང་གི་ཡུལ་གྲུ་སྤྱི་དང་ལྷག་པར་གངས་ལྗོངས་ཡུལ་དུ་དར་ཞིང་མེས་པོ་རྣམས་ཀྱིས་སྤྱོད་མྱོང་པའི་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་ནང་ཁྲོལ་ལ་བརྟག་པའི་མོ་སྣའི་རིགས་ལས། མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་མོ་སྣ་འདི་ལོ་རྒྱུས་ངག་རྒྱུན་དུ་གྲགས་ནས་ཡོད་པ་ཞིག་ལས། ཡིག་ཚང་སོགས་སུ་ཁ་གསལ་གཏིང་གསལ་དུ་མེད་ཅིང་། ལྷག་པར་དུ་དམངས་ཁྲོད་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་ཞིང་ལག་ལེན་དུ་བགྱི་རུ་ཡོད་པའི་རིག་པ་འདིའི་རིན་ཐང་འཚོལ་གདབ་དང་། ལོ་རྒྱུས་འབྱུང་ཁུངས་འཚོལ་དཔྱོད་ཀྱི་ཆ་ལ་འབད་པ་ཡིན་ཚེ། གནའ་བོའི་རིག་གནས་སྤྱི་ལ་ཐུན་མོང་གིས་གྲུབ་པའི་ལྷ་གསོལ་ཆོག་སྒྲུབ་ཀྱི་རིག་གནས་ལྟ་གྲུབ་ཅིག་རྙེད་ངེས་པ་ཡིན།
གསུམ་པ། ཡུལ་གཉིས་ཀྱི་མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་བསྡུར་པ།
ཨ་མདོའི་མཚོ་སྔོན་པོའི་ལྷོ་རྒྱུད་ཀྱི་འབྲོག་པའི་མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་སྐོར་ལ། “ཐོག་མར་ལུག་གི་ཁ་མདོག་གཏན་འཁེལ་བྱེད་དགོས་པ་དང་། དེའང་གཙོ་བོ་ལུག་གི་སྤུ་མཆོད་དང་ཁྲག་མཆོད་འབུལ་ལུགས་གཙོར་བཟུང་ནས་ལུག་གི་ཁ་མདོག་དེ་དཀར་པོ་ཡིན་དགོས། ལུག་མ་བཤས་གོང་དུ་བྲག་དཀར་སྤུན་གསུམ་སོགས་ཤ་དང་ཁྲག་ལ་དགའ་བའི་ཡུལ་ལྷ་གཞི་བདག་རྣམས་ལ་རིམ་པར་མཆོད་པ་འབུལ་ཞིང་། དེ་དང་ལྷན་དུ་མཆོད་འབུལ་བྱེད་མཁན་རང་ཉིད་ཀྱི་ནང་ཁྱིམ་བཟའ་མི་དང་སྐོ་ཕྱིའི་ཕྱུགས་ཟོག་ལ་སོགས་ཀྱི་གདོན་བགེགས་ཀྱི་བར་ཆད་ཅི་རིགས་ཡོད་པའི་ལེགས་ཉེས་ལུག་གི་མཚེར་བ་ལ་བརྟག་བཞིན་ཡོད། ལུག་མཚེར་ལ་བརྟག་ཐབས་ཕྱོགས་ནས་མཚེར་བའི་ཁ་མདོག་དང་ཆེ་ཆུང་ལས་བརྟག་དགོས་པ་ཞིག་ཡིན། དེ་བཞིན་ལུག་གི་ནང་ཁྲོལ་ལས་མཚེར་བ་ལེན་སྐབས་ཤིན་ཏུ་གཟབ་ནན་སྐོས་ལེན་དགོས་ལ། མཚེར་བ་ནི་ལུག་ཁོ་ན་ལས་རྟ་དང་ནོར་སོགས་ཀྱི་མཚེར་བ་ལ་བརྟག་སྲོལ་མེད། དེ་གཙོ་བོ་འབྲོག་བའི་རྒྱུན་སྤྱོད་ཀྱི་ཁ་ཟས་སུ་ལུག་ཤ་རྒྱུག་ཆེ་བ་དང་། ནོར་ལུག་གཉིས་ལས་ལུག་ནི་གསོ་ཁ་ཡང་པ་དང་གཟུགས་གཞི་ཆེ་ཆུང་སོགས་གང་ཐད་ནས་ཁ་ཟས་སུ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་ན་སྟབས་བདེ་པོ་ཡིན་པས་རེད་འདོད། མཚེར་བ་བླངས་རྗེས་ཐོག་མར་ལུག་ཤའི་མཆན་ཁུངས་གཡས་པའི་འོག་ཏུ་བཞག་སྟེ། དེ་ཅུང་ཙམ་འགོར་བའི་རྗེས་ནས་མཚེར་བ་ཕྱིར་བླངས་ནས་བརྟག་འགོ་རྩོམ་པ་ཡིན། མཚེར་བ་དེ་མཐུག་ས་དང་སྲབ་ས་དཀྱིལ་ས་གསུམ་ལ་བགོས་ནས་བརྟག་དགོས་པ་ཡིན། མཐུག་ས་ཟེར་བ་དེ་རང་ཕྱོགས་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་པ་དང་། སྲབ་ས་ཟེར་བ་སྟེ་ཕྱི་སའམ་དགྲ་ས་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་པ། དཀྱིལ་ས་ཟེར་བ་སྟེ་ལྷ་སར་ངོས་འཛིན་དགོས་པ་ཡིན། བརྟག་ཐབས་ལ་ཕྱི་སའི་ཁ་ན་ལྕེ་མང་ན་དགྲ་ངོ་དང་གྱོང་ངོ་ཡོད་པར་ངོས་འཛིན་པ་དང་། ལྕེ་ཁ་རང་ས་འཁོར་ཞིང་ལྕེ་སྣེ་རྣོ་ལ་ལྕེ་མང་པོ་ཡོད་པ་དང་། རང་ས་དམའ་ཞིང་ཕྱི་ས་མཐོ་བ་སྟེ་རང་ལ་དགྲ་ངོ་དང་གྱོད་ངོ་ཡོད་པའི་རྟགས་སུ་ངོས་འཛིན་པ་ཡིན། དེ་ལས་གཞན་ལྷ་ས་མཐོ་བ་དང་ལྷ་ས་དང་རང་སའི་བར་དུ་ཉག་ཁ་མེད་ན་བསང་མཆོད་བྱས་ནས་བཟློག་ཐུབ་པ་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་པ་དང་། མཚེར་བའི་ཁ་མདོག་རྒྱུན་ལྡན་གྱི་ཁ་མདོག་མ་ཡིན་པར་ཁ་མདོག་དམར་ལ་སྟེང་དུ་དམར་ཐིག་མང་བ་ཡིན་ན། ཁྱིམ་ཚང་དེའི་བཟའ་མིའི་ནང་དུ་ན་ཚ་ཡོང་བའི་ལྟས་སུ་དཔྱད་པས། དུས་ལ་ཕྱི་འགྱངས་མེད་པར་བཟོས་ཏེ་བླ་མ་སོགས་ལ་ཞུས་ནས་རིམ་གྲོ་བསྒྲུབ་པ་ཡིན། ཡང་མཚེར་བའི་ཁ་ན་ཉག་ཁ་མང་ཚེ། ཕྱི་ནང་གཉི་གར་འཁོན་འཛིང་བྱེད་པར་འཛེམ་དགོས་ཟེར་སྲོལ་ཡོད་པ་ཡིན། གཞན་རང་སར་ལྕེ་ཡོད་ན་རང་ལ་བཤད་ལྕེ་རྣོ་ཞེས་ཁ་གྱོད་སོགས་ཡོད་ན་རང་ཉིད་རྒྱལ་བའི་རྟགས་སུ་ངོས་འཛིན། དེ་ལས་གཞན་ལྕེ་ཡི་ཁ་ན་སྐུད་པ་ལྟ་བུའི་ཤ་འཛེར་ཡོད་ན། དེ་ནི་ལོ་དེར་ཁྱིམ་ཚང་ལ་ཡོང་སྐོ་མང་བའི་རྟགས་སུ་བལྟ་བ་དང་། རང་ས་མཐོ་ལ་ལྷ་ས་དམའ་ན་ལྷ་གསོལ་དང་བསང་མཆོད་གང་མང་བྱེད་དགོས་པའི་རྟགས་སུ་ངོས་འཛིན། རང་ས་དང་ལྷ་ས་གཉིས་ཀ་མཐོ་ཞིང་བར་དུ་མཐོ་དམའ་ཉག་ཁ་མེད་ཚེ། ལོ་འདིར་བཟའ་མིའི་བྱ་བ་ལམ་འགྲོ་ཡོང་བའི་རྟགས་ཡིན་པ་དང་། རང་ས་ལས་ལྷ་ས་མཐོ་བ་དང་ཕྱི་ས་དེ་ལས་དམའ་བ་ཡིན་ན་དགྲ་ལས་རྣམ་པར་རྒྱལ་བའི་རྟགས་སུ་དཔྱད། མཚེར་བའི་སྟེང་དུ་ཚིལ་མང་པོ་ཡོད་ན་སྟོབས་དང་འབྱོར་བ་རྒྱས་པའི་རྟགས་སུ་དཔྱད་ཅིང་། མདོར་ན་གྱོད་གཞི་ལ་ཐུག་ཡོད་ཚེ་རང་ས་དང་ཕྱི་སའི་མཐོ་དམའ་དང་། མཚེར་བའི་ཐོག་ཏུ་བཤད་ལྕེ་ཡོད་མེད་དང་ལྕེ་ཡི་ཁ་འཁོར་ཕྱོགས། ལྕེ་སྣེ་གང་རྣོ་སོགས་ལས་བརྟག་དགོས་པར་བཤད། དེ་བཞིན་དུ་མཚེར་བ་ལ་བརྟག་པའི་སྐབས་སུ། དམངས་ཁྲོད་དུ་བཤད་རྒྱུན་ཞིག་ལ། རིམ་གྲོ་ཡོད་མེད་ལྷ་སར་ལྟོས། ན་ཚ་ཡོད་མེད་ཁ་མདོག་ལ་ལྟོས་ཟེར་བའི་སྲོལ་ཡོད་ཀྱང་བྱུང་ཡོད།”[8]པར་བཤད།
མདོ་ལྷོའི་བསང་ཆུ་ས་ཁུལ་གྱི་འབྲོག་པའི་མཚེར་མོ་བརྟག་སྲོལ་སྐོར་ལ། “ཡུལ་འདིར་ལུག་བཤའ་སྐབས་སུ་མཚེར་བ་བརྟག་པའི་སྲོལ་དེ་མེས་པོ་གོང་མ་ཚོའི་རིང་ནས་ཡོད་ཅིང་། མཚེར་བ་ལ་བརྟག་སྐབས་ཐོག་མར་མཚེར་བའི་མཐོ་དམའ་དང་ཁ་མདོག་ལ་བལྟ་བ་ཡིན། དེ་རྗེས་རིམ་བཞིན་མཚེར་བའི་སྟེང་གི་རི་མོ་དང་ཤ་འཛེར་སོགས་ལ་བརྟག་པ་ཡིན། མཚེར་བའི་གཡས་ཕྱོགས་མཐོ་དགོས་པ་དང་། གཡོན་ཕྱོགས་དམའ་དགོས། དེ་ལ་རང་ས་དང་གཞན་ས། ཡང་ན་རང་ཕྱོགས་དང་དགྲ་ཕྱོགས་སུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་བཞིན་ཡོད་པ་ཡིན། གཡས་ཕྱོགས་ལ་རང་ས་དང་གཡོན་ཕྱོགས་ལ་ཕྱི་ས་ཟེར་ལ། ཕྱི་ས་དམའ་བའམ་ཡང་ན་ཕྱི་ས་ལ་ཉག་ཁ་ཡོད་ཚེ། ཕྱི་སའི་སྣ་ཤོ་བ་རེད་ཅེས་རང་ཕྱོགས་དགྲ་བགེགས་ལས་ཐར་ཞིང་རྒྱལ་བའི་རྟགས་སུ་ངོས་འཛིན་བྱེད། གཞན་རང་ས་དང་ཕྱི་སའི་བར་ན་ཉག་ཁས་ཤིག་ཡོད་ན། རང་ཉིད་དང་ཕ་རོལ་དགྲ་སའི་བར་དུ་གྱོང་གུད་ཡོད་པ་རེད་ཅེས་བཤད་སྲོལ་ཡོད། དེ་ལས་གཞན་རང་ས་ན་ཉག་ཁས་ཡོད་ན་རང་ས་ལ་གྱོང་གུད་ཡོད་པའི་རྟགས་རེད་ཟེར་བ་དང་། གཡས་སའི་མགོ་ན་ཤ་རིང་བ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་ལ་སྲ་མདའ་ཟེར་ཞིང་བཟང་རྟགས་ཡིན་པར་རློམ་པ་དང་། གཞན་རང་སའི་མགོ་ན་ཚིལ་ཡོད་ན་རང་ཁྱིམ་ལ་རྒྱུ་འབྱོར་བ་རྒྱས་པའི་རྟགས་སུ་བཤད། གཞན་མཚེར་བའི་ཁ་མདོག་བརྟག་སྐབས་མཚེར་བའི་ངོས་སུ་དམར་ཐིག་མང་པོ་ཡོད་ན་འུར་ངོ་ཆེ་བ་རེད་ཟེར་སྲོལ་ཡོད། དེ་གཙོ་བོ་བརྟག་མཁན་རང་ཁྱིམ་གྱི་དོན་དག་ཅིག་ལ་མི་མང་པོའི་བར་སྒྲོག་པའི་བརྟགས་ཡིན་པར་འདོད་པ་དང་། དེ་རང་ས་དང་ཕྱི་ས་གང་ཕྱོགས་ན་དམར་ཐིག་ཡོད་ན་དེ་ལ་འུར་ངོ་ཆེ་ཞེས་པའི་བཤད་སྲོལ་ཡོད།”[9]ཡུལ་འདིའི་ཤམ་བྷ་ལའི་སྨོན་ལམ་གྱི་རྟ་རྒྱུགས་ཀྱི་རིག་གནས་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེས་ཆེར་ཡོད་པའི་དབང་གིས། མཚེར་བའི་མགོ་རུ་ཤ་མཛེར་མང་པོ་ཡོད་ཚེ། དེ་རྣམས་བརྩིས་ནས་ཁྱིམ་ཚང་དེའི་ལོ་དེའི་རྟ་རྒྱུགས་སྟེང་ཨང་རིམ་ག་འདྲ་ལོན་པའི་ཡུལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་དང་ལུགས་སྲོལ་དུ་བྱུང་ཡོད་པ་སོགས་ཀྱང་མཆིས།
ཨ་མདོའི་གོམས་སྲོལ་ཉུང་བསྡུས་ལས། “ལུག་གི་མཚེར་བ་དྲོན་མོ་བླངས་མ་ཐག་གྲོད་པུའི་སྟེང་དུ་ལན་འགའ་བརྒྱབ་ནས། བཟང་ཐམས་ཅད་མཚེར་བར་ཤོག ངན་ཐམས་ཅད་གྲོད་པུར་སོང་། ཞེས་བརྗོད་པར་བྱའོ། ། སྤྱིར་བཏང་གཞན་ལྕེ་འབའ་འབུར་མང་ཡང་རང་ལྕེ་ལས་མཐོ་བ་དགོན་པར་སྣང་། རང་ལྕེའང་རང་སའི་མཐིལ་དུ་གནས་ཤིང་གཞན་ལྕེ་ལས་མཐོ་ན་བཟང་ཞིང་དམའ་ན་ཉེས། རང་ས་མཐོ་ན་བཟང་ཞིང་རང་ས་དམའ་ན་ཞན། རང་ས་ཞེས་ལྕེ་ལྟ་བུ་ཞིག་མཐོན་པོར་ཡོད། ལྷ་ས་བཟང་ན་ཕྱོགས་དེ་མཐོ་བ་དང་། ལྷ་ས་ཞན་ན་ཕྱོགས་དེ་དམའ་བ་རེད། བསང་མཆོད་སོགས་ཀྱིས་མ་ལོངས་ཚེ་ལྷ་ས་དམའ། ཚོང་ཕྱྭ་མཚེར་བའི་སྲབ་མཐུག་ལས་ཤེས་ཤིང་། དེ་ཡང་ཚོང་བཟང་བའི་ལྟས་སུ་མཚེར་བར་རེག་ཚེ་མཐུག་པ་དང་། ཚོང་ཉེས་ཚེ་མཚེར་བའི་བོངས་སྲབ། ལུག་མཚེར་ལས་ར་མཚེར་དང་ནོར་ནག་གི་མཚེར་བ་མི་རུང་།”[10]ཞེས་ཆེད་དེབ་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་ལུག་གི་མཚེར་བ་བརྟག་ཐབས་ནི། གོང་གསལ་ཡུལ་དངོས་རྟོག་དཔྱོད་བགྱིས་པའི་ལུགས་དང་འཚམ་ཞིང་མཐུན་པས། མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་འདིའང་བོད་ཀྱི་མོ་པྲའི་རིག་གནས་ཁོངས་སུ་འདུ་པའི་རིག་གནས་སྣང་ཚུལ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། དེ་ཡིས་མདོ་དབུས་མཐོ་སྐང་གི་འབྲོག་ལས་རིག་གནས་ཀྱི་མ་གཟུགས་ཤིག་ཉམས་སུ་མ་བཅུག་པར་རྒྱུན་བསྐྱངས་ནས་ཡོད་པའི་རིན་ཐང་འདུག་སྙམ།
ཐོག་མར་མཚེར་བ་བརྟག་ཐབས་ནི་མོའི་བརྟག་ཐབས་གཞན་པ་རྣམས་ལས་དར་སྔ་བ་དང་། དེ་ཕལ་ཆེར་གདོད་མའི་སྤྱི་ཚོགས་སུ་དར་ཡོད་པ་དང་། གདོད་མའི་སྤྱི་ཚོགས་སུ་མིའི་འདུ་ཤེས་ཀྱི་ཚད་དམའ་བའི་དབང་གིས་རང་ལས་མཐོ་བའམ་རང་ལས་དྲག་པའི་ལྷ་ཟེར་བ་ཞིག་ལ་དད་མོས་བྱེད་པའི་དུས་རིམ་དང་མཉམ་དུ་དར་བར་འདོད་མཁན་ཡང་ཡོད། གདོད་མའི་དུས་སུ་མི་རྣམས་ཀྱིས་རང་ཉིད་ཀྱི་བྱ་བཞག་གང་ཞིག་གི་ཆེད་དུ་ལྷ་ལ་སྐྱབས་བཅོལ་བ་དང་། སྐབས་དེར་རང་ཉིད་ཀྱི་ཁ་ཟས་མཆོད་པའི་སྲོལ་ཡོད་པ་དང་། དེར་གཙོ་བོ་དམར་མཆོད་དར་ཆེ་བའི་དུས་ཤིག་ཡིན་པས། ཐོག་མར་ཡུལ་ལྷ་གང་ཞིག་ལ་ཤ་ཁྲག་གི་མཆོད་པ་འབུལ་པའི་སྲོལ་ཡོད་པ་དང་། ལྷ་གང་ཞིག་མཉེས་པར་བྱེད་པ་དང་དེ་རྗེས་ལྷའི་ལུང་བསྟན་རེད་ཟེར་ནས་སྲོག་ཆགས་གང་ཞིག་གི་ནང་ཁྲོལ་གྱི་རི་མོ་དང་ཁ་མདོག་སོགས་ལས་ཡག་བཙོག་དང་བཟང་ངན་ལ་བརྟག་པ་ཡིན་པར་འདོད། དེ་བཞིན་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་ནང་ཁྲོལ་བརྟག་པའི་ཐབས་དེ་རང་བོད་པ་གཅིག་པུ་མ་ཡིན་པར། རང་རྒྱལ་དང་ཕྱིའི་རྒྱལ་ཁབ་སོགས་སུའང་དར་མྱོང་ཡོད་དེ། གདོད་མའི་རིག་གནས་ལས། “སོག་མོའི་གདབ་སྟངས་ནི་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་ནང་ཁྲོལ་ལ་བརྟག་པ་གནང་བའི་ཚུལ་དང་ཀུན་ནས་མཚུངས།” [11] ཞེས་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་ནང་ཁྲོལ་ལ་བརྟག་སྟེ་མ་འོངས་དོན་བྱའི་ལེགས་ཉེས་འབྱེད་པའི་གོམས་སྲོལ་འཛམ་གླིང་ཡུལ་གྲུ་ཀུན་ཏུ་དར་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ་པ་དང་། སོག་མོ་འདེབས་སྟངས་དང་མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་གཉིས་ཀྱི་བར་དུ་མཚུངས་པའི་ཆ་ཞིག་ཡོད་པའི་བརྡ་རྟགས་ཀྱང་ཤུགས་སུ་སྦྲན་ཡོད་པའོ། །
བཞི་པ། མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས།
བོད་ཀྱི་མོ་པྲའི་རིག་གནས་ལ་དཔྱད་པ་སྲིད་པའི་བླ་གཡུ་ལས། “ད་ལྟར་ཡང་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ལུང་མང་པོ་ན་ར་ལུག་གནག་གསུམ་བཤས་རྗེས་དེ་དག་གི་མཚེར་བ་དང་སོག་རུས། མཆིན་པ་སོགས་ལ་བརྟག་སྟེ་ལེགས་ཉེས་བཟང་ངན་གྱི་ཚུལ་འདོམས་པའི་ལུགས་སྲོལ་མ་ཉམས་པར་ཡོད་པས། དེ་དག་ནི་སྔོན་གྱི་ལུགས་སྲོལ་དེ་ཀོའི་རྒྱུན་ནར་མར་བསྐྱངས་ཏེ་ཡོང་བའི་དཔེ་ཚུལ་གསོན་པོ་ཡིན་ནོ། །”[12]ཞེས་ར་ལུག་གནག་གསུམ་དུ་བཤད་ཡོད་མོད། ཨ་མདོའི་གོམས་སྲོལ་ཉུང་བསྡུས་ལས། མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་ལ“ལུག་མཚེར་ལས་ར་མཚེར་དང་ནོར་ནག་གི་མཚེར་བ་མི་རུང་།》”[13]ཞེས་ནན་གྱིས་བསྟན་ཡོད་པ་དང་། བདག་གིས་མཚོ་སྔོན་དང་ཀན་སུའུ་སོགས་སུ་ཡུལ་དངོས་རྟོག་དཔྱོད་དང་བཅར་འདྲིའི་ལས་བགྱིས་པའི་དུས་སུའང་། གཡང་དཀར་ལུག་གི་མཚེར་བ་ལས་ར་དང་ནོར་གྱི་མཚེར་བ་བརྟག་པའི་སྲོལ་ནི་མེད་པས། དེ་ཡི་རྒྱུ་མཚན་དང་གནས་ལུགས་ལ་ཁུངས་ཐུབ་ཀྱི་དཔྱད་གཞི་དང་ཡིག་ཚང་སོགས་མ་མཆིས་མོད། རིགས་འདེད་ཀྱི་ཚུལ་གྱིས་ཅུང་ཟད་དཔྱད་ན། དེ་ནི་མོ་པྲའི་རིག་གནས་ལས་སོག་མོ་བརྟག་ཐབས་དང་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཡོད་པར་འདོད་ཅིང་། སོག་མོ་བརྟག་ཐབས་ནི་གཡང་དཀར་ལུག་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་དང་། གཡང་དཀར་ལུག་ནི་ཕྱྭ་དང་གཡང་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་བོད་པའི་རིག་གནས་གྱི་གནད་གའམ་བརྡ་རྟགས་ཤིག་ཏུ་ཁོ་བོས་འདོད། དེ་ཡང་། བོད་ཀྱི་མོ་པྲའི་རིག་གནས་ལ་དཔྱད་པ་ལས། “སོག་མོ་ནི་གཙོ་བོར་ལུག་གི་སོག་རུས་མེ་ཐབ་འདྲེས་མའི་ནང་བསྲེགས་རྗེས། དེའི་ངོས་ཀྱི་ཕྱོགས་གང་དུ་སེར་ཁ་ཇི་ལྟར་གས་ལུགས་ལ་བརྟག་དཔྱད་བཏང་ནས། ཕྱིས་འབྱུང་གི་དོན་ནམ་ད་ལྟར་བརྟག་པ་མཛད་དགོས་སའི་ཡུལ་དེའི་མཐའ་ཅི་འགྱུར་གྱི་ལེགས་ཉེས་བཟང་ངན་སྟོན་པའི་མོ་སྣ་ཞིག་ཡིན་ལ། བོད་གངས་ལྡན་ར་བ་དཀར་པོའི་ཡུལ་དུ་ཆེས་སྔ་མོ་ཞིག་ནས་དར་བའི་མོ་སྣའི་གྲས་ཡིན།》”[14]ཞེས་སོག་མོ་ནི་ལུག་གི་སོག་པ་ཡིན་དགོས་པ་དང་། བོད་ཡུལ་དུ་ཆེས་སྔ་བའི་མོ་སྣའི་གྲས་ཡིན་པར་བཤད་ཡོད་ཅིང་། དེ་མཚུངས་སུ་གངས་ལྡན་ར་བ་དཀར་པོ་ཞེས་དཀར་པོ་དགེ་ཚོགས་དང་ལེགས་བྱས་སུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་པའི་མི་རིགས་ཤིག་གི་རིག་གནས་ཀྱི་བློ་ཁམས་ཞོར་ལ་བཤད་ཡོད་པའང་གནད་ཅིག་ཏུ་ཡོད་སྙམ་སྟེ། བྱ་དྲུག་གི་མོ་ཡིག་ལས། “དང་པོ་ལྷ་ལུག་དཀར་པོའི་སྲོག་བལ་སྤར་གང་། ལུག་ཀྱང་རི་སྤྱང་གིས་བསད་པ་དགོས། བཙན་ལུག་མགོ་དམར་གྲི་ལས་ཤི་བའི་སྲོག་བལ་སྤར་གང་།》”[15]ཞེས་དང་། གཏམ་ཤུལ་དགའ་ཐང་འབུམ་པ་ཆེ་ནས་གསར་དུ་རྙེད་པའི་བོན་གྱི་གནའ་དཔེ་བདམས་བསྒྲིགས་སུ། “ཡང་རྨ་ཐེམ་པའ་ལྔ་རྒལ་ནའ། གནམ་ཡང་དཀར་པོ་ལ། ས་ཡང་དཀར་པོ་ལ། ཕུ་ཡང་དཀར་པོ་ལའ། མདའ་ཡང་དཀར་པོ་ལ། གདགས་ཡང་དཀར་པོ་ལ། སྲིབས་ཡང་དཀར་པོ་ལ། ཆུ་ཡང་དཀར་པོ་ལ། ཡུལ་ཡང་རྨུའི་ཡུལ། མཚོ་རྔུལ་མཚོ་དཀར་མོ་འི་ནང་འེད་ནའ། རྔུལ་གྱྀ་མྱྀ་མོ་འབུམ། ཐབས་བཅས་གོང་མ་དང་འདྲ་འོ། ། ཡུལ་དེར་ཕྱིན་པ་ན། ལུག་ཅྀག་ཀྱང་། དེར་གསད། ལུག་ལ་རྨ་ཡང་དེར་བཤའ། བདའ་བླན་ཅྀག་ཡང་དེར་བླན། གསུང་ལན་ཅྀག་དེར་དབབ། བཤོས་ཆ་ཅིག་ཡང་དེར་སྤྲད་དོ། །”[16]ཞེས་མོ་དང་ཆོ་ག་དེ་དག་ཏུ་སྤྱོད་བྱ་ནི་ལུག་ཡིན་པ་དང་། ལྷ་ལུག་དཀར་པོ་ཞེས་དེ་ནི་དག་གཙང་དང་ཕྱྭ་གཡང་སྩོལ་བའི་མཚོན་རྟགས་སུ་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན། དེ་བཞིན། “གནམ་གྱྀ་ཕ་མཐའ་ན། འགོན་བཙུན་ཕྱྭའྀ་ཁབ་ཏུ་བཞེས། ཕྱྭ་ལུག་××ལ་པ་ཅན་རྀན་དང་ཆ་རུ་གཅལ། སྟེན་ཏེ་ཁོགས་པོ་ལ་དཀོར་དུ་ལུག་དང་གཡང་ཅྀག་མངའ།》”[17]ཞེས་དང་། མུ་ཡེ་པྲ་ཕུད་ཕྱའི་མཐར་ཐུག་ལས། “མཆོང་སྐོང་སྔུག་པོ་རྡོལ་བ་ལས། མཆོང་གི་མི་ཕོ་གསེར་འོད་འཕྲོ། ཕྱག་ན་ཤེལ་གྱི་སྟར་ཐག་བསྣམས། མཚན་ནི་ལུག་ལྷ་མཁར་བུ་བྱ། ལུག་གཡང་ཐམས་ཅད་དེ་ཡིས་འགུགས།》”[18]ཞེས་ལུག་ནི་གཡང་དང་འབྲེལ་ནས་ཡོད་པས། བོད་མིའི་རྒྱུན་སྤྱོད་དུ་གྱུར་བའི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུའང་གཡང་དཀར་ལུག་ཅེས་འབོད་པའང་རྒྱུ་མཚན་མེད་པ་ཞིག་མིན་པར་སེམས། དེ་དག་ཐམས་ཅད་གདོད་ནས་ཡོད་པའི་རིག་གནས་དང་འབྲེལ་ཏེ་རྨང་ནས་ཆགས་པའི་ཡུལ་སྲོལ་དང་འདྲེས་ནས་ཡོད་པ་ཞིག་ཀྱང་ངོ་། །
དེ་བས། བོད་ཡུལ་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་ཞིང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་ཡུན་རིང་པོ་ལྡན་པའི་སོག་མོ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་རིག་པ་འདི་ནི། མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་བྱུང་པའི་རྨང་གཞི་དང་འབྱུང་ཁུངས་སུ་ཡོད་པར་ཁོ་བོས་འདོད། མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་ཡིག་ཚང་སོགས་སུ་ཞིབ་རྒྱས་སུ་འཁོད་མེད་ནའང་། དེ་ལ་འབྱུང་རྐྱེན་དུ་བྱས་པའི་རྟེན་ཡུལ་ཞིག་ངེས་པར་མཁོ་པས་ན། བོད་མིའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་རྩལ་དང་ཤེས་རབ་ཀྱི་དཔལ་ལས་རང་གི་འཚོ་དོན་བསྒྲུབ་པ་དང་དམངས་ཁུར་ལྷུར་ལེན་བགྱི་པ། ཚོ་ཤོག་དང་ཡུལ་གྲུ་སོ་སོའི་བར་གྱི་མཐལམཚམས་བསྲུང་ཞིང་མི་རིགས་རང་ལ་རང་ཆས་སུ་ཡོད་པའི་བྱ་དངོས་དག་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ། ལེགས་ཉེས་རྟེན་འབྲེལ་བརྟག་པའི་ཐབས་ལ་བརྩོན་པ་སོགས་ལས་མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་རིག་པ་འདི་དུས་ཡུན་རིང་པོའི་འཚོ་བའི་ཉམས་མྱོང་ལས་བསགས་ཤིང་བསྐྲུན་པར་འདོད། དེ་ལྟ་བུའི་རིག་པའི་གཞི་འཛིན་ས་ནི་སོག་མོ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་རིག་པ་དེ་ཡིན་པར་འདོད་དེ། གཅིག་ཏུ་མོ་བརྟག་ཐབས་རིགས་མི་འདྲ་འདི་གཉིས་ཀྱིས་བརྟག་ཡུལ་གྱི་ཆོས་སུ་གཡང་དཀར་ལུག་གདམ་པ་དང་། གཉིས་སུ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་ཆ་ནས་རང་ས་དང་ཕྱི་ས་གཉིས་སུ་ཕྱེས་ནས་དཔྱད་པ་གཏོང་བའི་དངོས་གཞི་ཡི་ཆ་གཅིག་མཚུངས་སུ་ཡོད་པ། གསུམ་དུ་མོ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་རིག་པ་འདི་གཉིས་གང་ཡང་དམར་མཆོད་དང་འབྲེལ་བའི་རིག་གནས་ཀྱི་སྲོལ་དུ་ཆགས་ཡོད་པ་བཅས་ཀྱིས། ཕྱི་མའི་མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་རིག་པ་འདི་ནི་སྔ་མའི་སོག་མོ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་བློས་བསླངས་ལས་ཟུར་དུ་འཕེལ་ཞིང་། དེ་ཉིད་རིག་པའི་ཁུངས་སུ་བྱས་པ་ཞིག་ཡིན་པར་འདོད་ཅིང་། གཞན་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་ཆ་བྱེ་བྲག་གིས་བཀྲོལ་ན། ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད་ལས། “བརྟག་ཚུལ་ནི་བློ་ལམ་རྩེ་གསུམ་གྱི་ཕྱོགས་རང་ས་དང་ཕྱི་ས་བཅས་དང་འབྲེལ་བའི་ཐོག་གས་སྟངས་དང་སྲུབ་རིས་མི་འདྲ་བ་འབྱུང་སྟངས་ཇི་སྙེད་པར་བརྟེན་ནས་བཟང་ངན་གྱི་ཁ་དམར་ལུང་བསྟན་བྱེད་དགོས་པ་ཡིན།》”[19]ཞེས་པ་དང་། བོད་ཀྱི་མོ་པྲའི་རིག་གནས་ལ་དཔྱད་པ་ལས། “བློ་ནི་གཡོན་ཕྱོགས་ཆེ་བའི་ས་ལ་ཕྱི་སར་འབོད་པ་དང་དེའི་ཁོད་ཡངས་སའི་སྟོད་ཀྱི་ཆ་དེ་ལ་གོ་དགོས་ཤིང་། ལམ་ནི་སོག་རུས་རང་གི་གཡོན་ངོས་ཀྱི་མཐའི་ཁའི་གདོང་ཁ་དེའམ་གཡོན་ཕྱོགས་ཆེ་བའི་ས་ལ་ཕྱི་སར་འབོད་པ་དེའི་གཡོན་ཐད་ཀྱི་མཐའི་ཁའི་གདོང་ཁ་རིང་བོ་དེར་གོ་དགོས། དེ་བཞིན་དུ་རྩེ་ནི་སོག་པའི་གཞུང་རྩེའི་གཡས་ཕྱོགས་ཆུང་ས་དེ་ལ་རང་སར་འབོད་པ་དེའི་ཁོད་ཡངས་སའི་སྟོད་ཀྱི་ཆའམ་ཡང་ན་སོག་རུས་རང་གི་གཡོན་ངོས་ཡིན་དགོས།》”[20]ཞེས་སོག་པའི་བློ་ལམ་རྩེ་གསུམ་རང་དང་ཕྱི་ས་ཇི་ལྟར་ཡིན་པའི་ཚུལ་གསལ་པོར་བསྟན་ཡོད། དེ་བཞིན་མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་ལའང་རང་ས་དང་ཕྱི་སའི་རྣམ་པའི་ངོས་ནས་བརྟག་པར་བྱ་ཡི་ཡིན་ཏེ། ཨ་མདོའི་གོམས་སྲོལ་ཉུང་བསྡུས་ལས། “སྤྱིར་བཏང་གཞན་ལྕེ་འབའ་འབུར་མང་ཡང་རང་ལྕེ་ལས་མཐོ་བ་དགོན་པར་སྣང་། རང་ལྕེའང་རང་སའི་མཐིལ་དུ་གནས་ཤིང་གཞན་ལྕེ་ལས་མཐོ་ན་བཟང་ཞིང་དམའ་ན་ཉེས། རང་ས་མཐོ་ན་བཟང་ཞིང་རང་ས་དམའ་ན་ཞན། རང་ས་ཞེས་ལྕེ་ལྟ་བུ་ཞིག་མཐོན་པོར་ཡོད།》”[21]ཅེས་དང་། ཡུལ་དངོས་བརྟག་དཔྱད་ལས། “མཚེར་བ་ལ་མཐུག་ས་དང་སྲབ་ས་དཀྱིལ་ས་གསུམ་ལ་བགོས་ནས་བརྟག་དགོས་པ་ཡིན། མཐུག་ས་ཟེར་བ་དེ་རང་ཕྱོགས་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་པ་དང་། སྲབ་ས་ཟེར་བ་སྟེ་ཕྱི་སའམ་དགྲ་ས་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་པ། དཀྱིལ་ས་ཟེར་བ་སྟེ་ལྷ་སར་ངོས་འཛིན་དགོས་པ་ཡིན།”[22]ཞེས་གོང་གསལ་སོག་མོ་བརྟག་ཐབས་ལས་བཤད་པ་བཞིན་རང་ས་དང་ཕྱི་ས་གཉིས་སུ་དབྱེ་ནས་བརྟག་དགོས་པར་བཤད། ཚིག་དོན་དེ་དག་གུང་བསྒྲིགས་ནས་དཔྱད་པ་བཏང་ན། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་ཡིག་ཚང་སོགས་སུ་གསལ་པོར་འཁོད་མེད་པའི་མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་རིག་པ་འདི། དུས་ཕྱིས་སུ་སོག་མོ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་རིག་པ་རྐྱེན་དུ་བྱས་ནས་དར་བ་ཞིག་ཏུ་སྙམ་ཞིང་། སོག་མོ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་རིག་པ་དེའང་གཙོ་བོ་ལུག་གི་སོག་པ་ལ་བརྟག་པ་ལས། ར་དང་རྟ། ནོར་སོགས་ཀྱི་སོག་པར་བརྟག་པའི་སྲོལ་ཕལ་ཆེར་མེད་པ་འདྲ། བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་ཁྲམ་བྱང་སྤྱི་གསལ་ལས། “གནའ་ཤུལ་ལས་སོག་མོ་འདེབས་པར་སྤྱད་མྱོང་པའི་སོག་རུས་མང་དག་ཅིག་རྙེད་ཅིང་། ས་འོག་ནས་ཐོན་པའི་སོག་རུས་དེ་དག་ལ་བལྟས་ན། ཕལ་ཆེ་བ་ནི་གཡང་མོ་ལུག་གི་སོག་རུས་མེར་བསྲེགས་རྗེས་ཁུང་བུ་བརྟོལ་ནས་འདུག་པ་རྐྱང་རེད།”[23]ཅེས་འཁོད་འདུག་པས། གནད་འདི་ནི་མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་རིག་པ་དེའང་། གཡང་མོ་ལུག་གི་མཚེར་བ་བརྟག་པའི་སྲོལ་ཡོད་པ་ལས། ར་དང་ནོར་སོགས་ཀྱི་མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་མེད་པ་སོག་མོ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་རིག་པ་དང་རིགས་བསྒྲེས་པས་ཀྱང་ཤེས་སླ་བ་ཡིན།
དེ་ལྟར་མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་རིག་པའི་འབྱུང་ཁུངས་ནི་སོག་མོ་དང་འབྲེལ་ཞིང་། སོག་མོའི་བརྟག་ཐབས་ནི་བོད་ལ་ཆེས་སྔ་མོ་ནས་དར་ཡོད་པའི་མོ་སྣ་ཞིག་དང་། དུས་ཡུན་རིང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་གྱི་ཁྲོད་ནས་རྒྱུད་འཛིན་དང་ལག་ལེན་བྱས་ནས་ཐོན་པའི་མོ་པྲའི་རིག་གནས་ཁུངས་ཐུབ་ཅིག་ཡིན་ཏེ། ལི་ཡུལ་གྱི་གནའ་ཤུལ་ནས་རྙེད་པའི་སོག་རུས་ཀྱི་ངོས་སུ་བྲིས་པའི་མོ་ཡིག་ལས་ཀྱང་སོག་མོ་འདེབས་པའི་ལུགས་སྲོལ་ནི་བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་སུ་རྒྱ་ཆེར་དར་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ། བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་ཁྲམ་བྱང་སྤྱི་གསལ་ལས། “༄།༔། སོག་སྤ་འདྀ་ལ་མོ་བཟང་ན་ལྷ་སྐོ་ནི་ཕྱེ་ཤྀག་འདྲེ་སྐོ་ནྀ་ཟུམ་ཤུད་པའྀ་ཤོགས་ཤྀག་མི་ངན་ན་སོགསྤ་ཁྱོད་ཁོ་ན་ནྀ་མྱི་ཡི་སྲོག》”[24]ཅེས་དང་། ཡང་དེ་ལས། “༄།༔།སོག་ས་པ་གཡས་ལ། ན་ཆུ་སྲིད་ཡོད་དམ་མྱེད་ཤ་ནད་འོང་ངམ་མྱི[འོང]མཆིན་པ་ལ་སྲིད་པྱ[རྩ]། ། སྲིད་མནོས་བཟང་། སོ་ཕྱོགས་ནས་སྨང་སྲི་དང་། རུ་སྲིན་གི་ངོ་ཆེ།》”[25]ཞེས་སོག་མོ་འདེབས་པའི་ལུགས་སྲོལ་ནི། བོད་བཙན་པོའི་དུས་ནས་བཟུང་ཡོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་རིང་པོ་ལས། མཚེར་མོ་འདེབས་པའི་ལུགས་སྲོལ་གྱི་རིག་གནས་རྒྱབ་ལྗོངས་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའང་ཞོར་དུ་དྲངས་ཡོད་པའོ། །
མཇུག་གི་གཏམ།
“མོ་པྲ་ཞེས་པའི་བརྡ་ཆད་འདི་ནི་བོད་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་ཁུངས་མ་རྣམས་སུ་རྒྱུན་དུ་འབྱུང་ཞིང་གཏན་ཆགས་སུ་གྱུར་ཡོད་ལ། དོན་ནི་ང་ཚོའི་གོ་ལོབས་ཐོས་ལོབས་སུ་གྱུར་ཡོད་པའི་མོ་བདར་གཏོང་བ་དང་མོ་ཆ་བཀྲམས་ནས་མོ་འདེབས་པའི་མོ་དེ་ཡིན”ཞེས་པ་བཞིན། མོ་པྲའི་རིག་གནས་འདི་ནི་གདོད་མའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྐབས་སུ་བྱུང་ཞིང་། དེ་ནི་འཛམ་གླིང་ཡུལ་གྲུ་ཀུན་ལ་དར་ཞིང་ཁྱབ་ནས་ཡོད་པའི་ཐུན་མོང་གི་རིག་གནས་ཤིག་ཡིན་པ་གོང་ནས་སྨྲས་ཟིན་པ་བཞིན། ལྷ་ལ་བཀུར་བའི་དད་མོས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་ལས་བསྐྱེད་ཅིང་བྱུང་པ་ཞིག་ཡིན་ལ། གདོད་མིའི་དུས་སུ་མི་ཡིས་སྤྱི་ཚོགས་དང་རང་བྱུང་ཁམས་ལ་ངོས་འཛིན་བྱས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་ལྟ་གྲུབ་ཅིག་ཏུ་འདོད་ཅིང་། དུས་ཕྱིས་སུ་དེ་ལྟ་བུའི་རིག་གནས་ཀྱི་ལྟ་གྲུབ་ལ་གཞི་བྱས་ཤིང་། མིའི་རིགས་ཀྱི་ཤེས་རབ་དང་བློ་གྲོས་གོང་དུ་འཕེལ་བ་ནས་བཟུང་། མི་རྣམས་ཀྱིས་ལག་ལེན་དང་ཉམས་མྱོང་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ་བྱ་དངོས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་དང་འགྱུར་ལྡོག་སོགས་ལ་བརྟག་ནས། མིའི་ལས་དབང་དང་བདེ་སྡུག་སོགས་ལ་སྔོན་དཔག་གིས་ལེགས་འབྱུང་ཉེས་བཟློག་གི་ཐབས་སུ་སྒྲིལ་པའི་རིག་པ་ཞིག་ཏུ་ཆགས། དེ་ལྟར་མོ་པྲའི་རིག་གནས་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱིས་ས་སྒང་རིལ་མོའི་སྟེང་དུ་གནས་འཆའ་པའི་གདོད་མའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁ་དོག་མཐོང་སྤྱད་ཀྱི་མེ་ལོང་ཞིག་དང་འདྲ་ཞིང་། བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་ལུགས་སྲོལ་དང་ཆོ་ག ཆོས་ལུགས་དད་མོས། ཆབ་སྲིད་དཔལ་འབྱོར། རིན་ཐང་ལྟ་ཚུལ་སོགས་རིག་གནས་སྤྱི་ལ་ལྟ་རྟོག་དང་ཞིབ་འཇུག་བགྱིད་པར་མཁོ་བའི་རིན་བྲལ་གྱི་ནོར་བུ་ཞིག་དང་མཚུངས་པས། ང་ཚོས་མོ་པྲའི་རིག་གནས་ཀྱི་རིགས་དང་རྣམ་པ་གཙོ་བྱས་ཏེ། སྤྱི་ནས་བྱེ་བྲག་ཏུ་དབབ་ཅི་ཐུབ་ཀྱིས་དཔྱད་པ་དང་རྟོག་དཔྱོད་བགྱི་ཐུབ་པར་འབད་ཚེ། བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྣམ་པ་དང་གནས་སྟངས་སོགས་ཤེས་ངེས་པ་ཡིན། དེ་བས། ད་ལན་བོད་ཀྱི་མོ་པྲའི་རིག་གནས་གཞིར་བཟུང་བའི་སྟེང་དུ་མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་ཏོག་ཙམ་ངོ་སྤྲོད་ཞུ་ཐུབ་པ་བྱུང་པའི་ལས་འདི་ཙམ་གྱིས་ཀྱང་། བོད་ཡུལ་ལུང་པ་སོ་སོའི་སྡེ་པ་རེ་ལ་དཔེ་དང་ལུང་པ་རེ་ལ་ཆུ་ཡི་དཔེ་བཞིན་གྱི་རིག་གནས་སྣ་ཚོགས་འཛམ་གླིང་ཡུལ་གྲུ་ཀུན་ཏུ་ཁྱབ་པའི་ཞབས་འདེགས་སུ་སྨན་པར་གྱུརད་ཅིག་གུ །
དཔྱད་གའི་ཡིག་ཆ།
[1][12][14][20] རྡོ་རྗེ་ཁྱུང་གྲགས། བོད་ཀྱི་མོ་པྲའི་རིག་གནས་ལ་དཔྱད་པ་སྲིད་པའི་བླ་གཡུ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014，12.321-322.310.318
[2][3] 宋兆麟 . 巫与武术 [ M]. 成都: 四川民族出版社，1989年，86. 168.
[4] ཆབ་འགག་རྟ་མགྲིན། བོད་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་རྩོམ་རིག [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009，143
[5] རྩོམ་པ་པོ་མི་གསལ། མོ་དཔེ་ཕྱོགས་བསྡུས་སྣང་སྲིད་གསལ་པའི་མེ་ལོང་བཞུགས་སོ། [G] སྔ་འགྱུར་མཐོ་སློབ་མདོ་སྔགས་རིག་པའི་བྱུང་གནས་གླིང་། 2001.
[6] ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས། ཀློང་རྡོལ་བླ་མའི་གསུང་འབུམ་བཞུགས་སོ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1991
[7] དོན་ཀུན་གྲུབ་པས་བསྒྲིགས། མོ་དཔེ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། [G] ལག་བྲིས་མ།
[8][22] ཨ་མདོའི་མཚོ་སྔོན་པོའི་ལྷོ་རྒྱུད་ཀྱི་འབྲོག་པའི་མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་སྐོར་གྱི་རྟོག་དཔྱོད་ཟིན་ཐོ། བཅར་འདྲི་བྱེད་མཁན་དཔལ་ལྡན་རྒྱ་མཚོ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དགེ་འོས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་དགེ་རྒན། བཅར་འདྲི་བྱེད་ཡུལ་ཨ་གར་སྟག་འབུམ་ཚེ་རིང་། ཕོ། ལོ46། མཚོ་སྔོན་པོའི་གསེར་ཆེན་རྫོང་བྲག་དཀར་སྡེ་བའི་མི།
[9] ཨ་མདོའི་མདོ་ལྷོའི་བསང་ཁོག་ཡུལ་གྱི་འབྲོག་པའི་མཚེར་མོ་བརྟག་ཐབས་སྐོར་གྱི་རྟོག་དཔྱོད་ཟིན་ཐོ། བཅར་འདྲི་བྱེད་མཁན་སྐལ་བཟང་སྐྱིད། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དགེ་འོས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་དཔེ་མཛོད་ཁང་། བཅར་འདྲི་བྱེད་ཡུལ་མགོན་པོ་ཚེ་རིང་། ཕོ། ལོ56། མདོ་ལྷོ་བསང་ཆུ་རྫོང་བསང་ཁོག་ཡུལ་ཚོའི་འབྲོག་པ།
[10] ཚེ་བརྟན་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། ཨ་མདོའི་གོམས་སྲོལ་ཉུང་བསྡུས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིག་ས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010，209
[11] [英] 爱德华.泰勒著，连树声译.原始文化一神话、哲学、宗教、语言、艺术和习俗发展之研究 [M] 南宁:广西师范大学出版社，2005, 102
[13][21] ཚེ་བརྟན་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། ཨ་མདོའི་གོམས་སྲོལ་ཉུང་བསྡུས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིག་ས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010， 209.209
[15] བྱ་དྲུག་གི་མོ་ཡིག་བཞུགས་སོ། སྣ་ཐུང་དབུ་ཅན་ལག་བྲིས་མ། ཤོག་ལྡེབ31སྟེང་།
[16][17] པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་དང་གླང་རུ་ནོར་བུ་ཚེ་རིང་གཉིས་ཀྱིས་བསྒྲིགས། གཏམ་ཤུལ་དགའ་ཐང་འབུམ་པ་ཆེ་ནས་གསར་དུ་རྙེད་པའི་བོན་གྱི་གནའ་དཔེ་བདམས་བསྒྲིགས། [0] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པར་དུ་བསྐྲུན། 2007ལོ། ཤོག་ངོས36དང53སྟེང་གསལ།
[18] Samten G.Karmay, Yasuhiko Nagano, edits:The call of blue cuckoo, Bon Studies 6, National Museum of Ethnology,Osaka.2002 .43.
[19] ནམ་མཁའ་ནོར་བུ། ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད། [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996,136.
[23][24][25] དབང་རྒྱལ་དང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་གཉིས་ཀྱིས་སྒྲིག་རྩོམ་བྱས། བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་ཁྲམ་བྱང་སྤྱི་གསལ། [M] རིག་དངོས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1984, 437.439.439
