ཚོགས་ཆེན་བཅུ་དགུ་པའི་དགོངས་དོན་མཛུབ་ཁྲིད་དུ་བྱས་ཏེ། ཆོས་ལུགས་དང་སྤྱི་ཚོགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་གཉིས་འཚམ་མཐུན་ཡོང་པ་བྱ་དགོས། ནུབ་བྱང་དགེ་འོས་སློབ་ཆེན་གྱིས་དགེ་འོས་སློབ་མ་བགྲང་ལས་འདས་པ་བསྐྱངས་པ། གཞིས་རྩེ་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་གཞུང་ལམ་ཐོག་རླངས་འཁོར་ཤར་གཏོང་ཐུབ་ཚད་སྤྱི་ལེ་ཁྲི་1.7ཟིན་པ། ལོ་རྒྱུས་ཡུན་རིང་ལྡན་པའི་ཞོ་ལེགས་ཀྱི་བོད་ཤོག བོད་ལྗོངས་གཞིས་རྩེས་གླུ་ལེན་གར་འཁྲབ་ཀྱིས་གནམ་ལོ་གསར་པ་བསུ་བ། ལྕགས་ལམ་སྡེ་ཁག་གིས་སྦྲེལ་མཐུད་དྲ་བ་བརྒྱུད་ནས་ཟས་རིགས་མངག་ཉོའི་ཞབས་ཞུ་རིམ་སྤོར་བྱས་ཏེ། མེ་འཁོར་མ་བསྐོར་གོང་གི་ཆུ་ཚོད་གཅིག་གི་སྔོན་དུ་མངག་ཉོ་བྱས་ཆོག་པ། ལྷ་སའི་ཚོགས་འདུ་གཉིས། ལྷ་ས་གྲོང་ཁྱེར་མི་དམངས་འཐུས་ཚོགས་སྐབས་བཅུ་གཅིག་པའི་ཚོགས་འདུ་ཐེངས་གསུམ་པར་གྲོས་གཞི་106འབྱོར། ལོ་གསར་གྱི་ཚོང་ར་འཁྲུག་ཆ་དོད་པོར་འགྱུར་བཞིན་ཡོད་པ། ཁྲོན་བོད་ལྕགས་ལམ་ལྷ་ས་ནས་ཉིང་ཁྲི་བར་གྱི་ལམ་བུའི་བསམ་གྲུབ་གླིང་ཕུག་ལམ་ཤར་བགྲོད་ཐུབ་པ། ཧྥ་རན་སེའི་ཙུང་ཐུང་མཱ་ཁེ་ལུང་གིས་དེ་རིང་ནས་བཟུང་རང་རྒྱལ་ལ་རྒྱལ་དོན་འཚམས་འདྲི་བྱེད་པ།
ཀྲུང་གོའི་བོད་ལྗོངས་དྲ་བ། > ཚན་རྩལ།

ཉེར་སྤྱོད་རྩིས་འཁོར་ཚན་རིག

སྤེལ་དུས 2018-05-25 ཡོང་ཁུངས། ཚ་ལུ་མ། རྩོམ་པ་པོ། པད་མ་ཚེ་རིང་།
          རྩིས་འཁོར་ཚན་རིག(computer science)མིང་གི་ནང་དུ་རྩིས་འཁོར་ཞེས་པའི་མིང་འདི་འདུས་ཡོད་མོད་དོན་དངོས་སྟེང་རྩིས་འཁོར་ཚན་རིག་གི་གྲངས་ཚད་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་ཁྱབ་ཁོངས་རྩིས་འཁོར་རང་སྟེང་གི་ཞིབ་འཇུག་ལ་འབྲེལ་བ་མེད།  དེའི་རྐྱེན་མིང་གསར་ཁ་ཤས་གྲོས་གཞི་བཏོན་པའི་ནང་དུ་ཐོན།  སློབ་གྲྭ་གནད་ཆེ་བ་ཁ་ཤས་ཀྱི་སྡེ་ཁག་ཀྱིས་ཐ་སྙད་རྩིས་རྒྱག་ཚན་རིག(computing science)བཀོལ་བར་ཕྱོགས་ཆེ། འདིས་ཞིབ་ཅིང་དག་པའི་སྒོ་ནས་གཉིས་ཀྱི་སྒོ་ནས་གཉིས་ཀའི་བར་ཀྱི་མི་འདྲ་ས་ནན་བཤད་བྱས་ཡོད།

          ཏེན་མག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཚན་རིག་པ་Peter Naurཀྱིས་ཐ་སྙད་"datalogy"བཀོལ་བར་གྲོས་གཞི་བཏོན་དེ་དོན་དངོས་འདི་མཚོན་ཡོད།   གལ་སྲིད་ཚན་རིག་རིག་ཚན་ནི་གཞི་གྲངས་དང་གཞི་གྲངས་ཐག་གཅོད་ཀྱི་མཐའ་སྐོར་ཡོད་པ་ཡིན་ན།   ངེས་པར་དུ་རྩིས་འཁོར་དང་འབྲེལ་མི་དགོས།   ཆེས་ཐོག་མར་ཐ་སྙད་འདི་བཀོལ་མཁན་གྱི་ཚན་རིག་ལས་ཁུངས་ནི་ཀུ་པིན་ཧྭ་གུན་སློབ་ཆེན་གྱི་Datalogyསློབ་གླིང་ཡིན།   སློབ་གླིང་འདི་༡༩༦༩ལོར་བཙུགས་ཤིངPeter Naurཆེས་ཐོག་མའི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཡིན།   ཐ་སྙད་འདི་བཀོལ་མཁན་གྱི་ས་གནས་གཙོ་བོ་ནི་ཡོ་གླིང་བྱང་མའི་རྒྱལ་ཁབ་ཡིན་ལ་དེ་དང་མཉམ་དུ་རྩིས་རྒྱག་ལག་རྩལ་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་དུས་མགོར《ACMའཕྲིན་སྐྱེལ》ལས་རྩིས་རྒྱག་ཁྱབ་ཁོངས་ལ་དམིགས་ནས་ལས་ཞུགས་མི་སྣའི་ཐ་སྙད་འདི་གྲོས་གཞི་བཏོན་སྟེ།   turingineer,turologist,flow-charts-man,applied meta-mathematicianདང་applied epistemologistསོགས།   ཟླ་གསུམ་གྱི་རྗེས་སུ་འདི་དང་འདྲ་བའི་དུས་དེབ་སྟེང་comptologistབཏོན་ཡོད།   ལོ་གཉིས་པར་ཡང་བསྐྱར་hypologistརུ་འགྱུར།   ཐ་སྙད་computicsཡང་སྔོན་ཆད་བཏོན་མྱོང་།   ཡོ་གླིང་སྐམ་ས་ཆེན་མོར་འབྱུང་ཁུངས་ཆ་འཕྲིན(information)དང་རྩིས་རིག     རང་འགུལ(automatic)གྱི་མིང་ནི་འབྱུང་ཁུངས་རྩིས་འཁོར་རམ་རྩིས་རྒྱག་(computation)སོགས་ཆེས་རྒྱུན་མཐོང་ཡིན་དེ།   དཔེར་ན་informatique (ཧྥ་རན་སའི་སྐད)Informatik(འཇར་མན་གྱི་སྐད)informatika  (ཟུ་ལ་ཧྥོའི་སྐད་རིགས)
          མིང་དུ་གྲགས་པའི་རྩིས་འཁོར་ཚན་རིག་པ་Edsger Dijkstraཡིས་སྔོན་ཆད་འདི་འདྲ་ཞིག་བཏོན་ཡོད་དེ།   “རྩིས་འཁོར་ཚན་རིག་དེ་རྩིས་འཁོར་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་རྐྱང་རྐྱང་མ་ཡིན་པ་ནི་གནམ་དཔྱད་རིག་པ་རྒྱང་ཤེལ་ཁོ་ན་ལས་མེད་པ་མིན་པ་དང་འདྲ།   ("Computer science is no more about computers than astronomy is about telescopes.")འཆར་འགོད་དང་བཀོད་སྒྲིག་རྩིས་འཁོར་དང་རྩིས་འཁོར་མ་ལག་ནི་རྒྱུན་པར་རྩིས་འཁོར་ཚན་རིག་མ་ཡིན་པའི་རིག་ཚན་གྱི་ཁྱབ་ཁོངས་སྟེ།   དཔེར་ན་རྩིས་འཁོར་གྱི་མཁྲེགས་ཆས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པ་དེ་རྩིས་འཁོར་ལས་དོན་གྱི་ཆ་ཤས་སུ་བསམ་པ།   དེ་ཚོང་ལས་རྩིས་འཁོར་མ་ལག་གི་ཞིབ་འཇུག་དང་སྒྲིག་གཤོམ་ཆ་འཕྲིན་ལག་རྩལ་ལམ་ཆ་འཕྲིན་མ་ལག་སུ་འབོད།   འོན་ཀྱང་།   ད་ལྟ་སྣ་མང་ཤིང་རྩིས་འཁོར་དང་འབྲེལ་བའི་རིག་ཚན་གྱི་བསམ་བློ་ཇེ་མང་ནས་ཇེ་མང་དུ་མཉམ་འདྲེས་བྱས་སྟབས།   རྩིས་འཁོར་ཚན་རིག་ཞིབ་འཇུག་ཡང་རྒྱུན་དུ་རིག་ཚན་གཞན་པ་དང་བསྣོལ་ཡོད།   དཔེར་ན་སེམས་ཁམས་རིག་པ།   ཤེས་རྟོགས་ཚན་རིག   སྐད་བརྡ་རིག་པ།   གྲངས་རིག  དངོས་ལུགས་རིག་པ།   བསྡོམས་རྩིས་རིག་པ་དང་དཔལ་འབྱོར་རིག་པ་སོགས་སོ།   
          རྩིས་འཁོར་ཚན་རིག་པ་ཚན་རིག་དང་རིག་ཚན་གཞན་པར་བསྡུར་ན་རྩིས་རིག་དང་འབྲེལ་བ་དམ་པོ་ཡིན།   ལྟ་ཞིབ་པ་ཁ་ཤས་ཀྱིས་བཤད་ན་རྩིས་ནི་རྩིས་རིག་ཚན་རིག་གཅིག་ཡིན་ལ།   སྔོན་ཆད་རྩིས་འཁོར་ཚན་རིག་ལ་རྩིས་རིག་ཞིབ་འཇུག་གི་གྲུབ་འབྲས་ཡིས་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད་དེ།   དཔེར་ན་རྩིས་ཁུངས་གཏན་ཚིགས།   རིགས་གྲས་སྨྲ་བ།   འབྱུང་ལུགས་སྨྲ་བ་དང་ཚབ་རྩིས་སོགས་ལ་ཡང་མུ་མཐུད་དུ་ཕན་ལྡན་གྱི་བསམ་བློ་བརྗེ་རེས་ཡོད།   
          རྩིས་འཁོར་ཚན་རིག་དང་མཉེན་ཆས་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ནི་རྩོད་གཞི་ལྡན་པའི་བརྗོད་གཞི་ཞིག་རེད།   དེའི་རྗེས་ཅི་ཞིག་ནི་མཉེན་ཆས་བཟོ་བཀོད་ཡིན་པ་དེ་ཡིན།   རྩིས་འཁོར་ཚན་རིག་ལ་མཚན་ཉིད་ཅི་ལྟར་འཇོག་པ་སོགས་ཀྱིས་གནས་ཚུལ་དེ་ལས་རྙོག་འཛིང་ཆེ་བར་བཏང་།   David Parnasལ་བཟོ་བཀོད་གཞན་པ་དང་ཚན་རིག་རིག་ཚན་གཞན་པའི་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་ལས་རིག་པ་ཐོལ་སྐྱེལ་བྱུང་།   རྩིས་འཁོར་ཚན་རིག་གི་གཙོ་གནད་དུ་གྱུར་པ་ལ་སྤྱིའི་ཆ་ནས་བལྟས་ན་རྩིས་རྒྱག་གི་ངོ་བོར་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པ་ཡིན།   
མིས་བཟོས་རིག་སྟོབས།
          རྩིས་འཁོར་ཚན་རིག་ཡན་ལག་འདིས་གསར་གཏོད་ཀྱི་གནད་ནི་རྩིས་རྒྱག་གནད་དོན་ཐག་གཅོད་བྱེད་པ་མ་ཟད།ད་དུང་སྲོག་ཆགས་དང་མིའི་རིགས་ཇི་བཞིན་བསམ་བློགཏོང་བ་དང་བརྗེ་རེས་བྱེད་ཤེས་པའི་མིས་བཟོས་མ་ལག་ཡང་བཟོ་ཐུབ།གང་ལྟར་གཞུང་ལུགས་དང་ཉེར་སྤྱོད་གང་གི་ངོས་ཐད་ནས་ཡང་ཞིབ་འཇུག་པར་རིག་ཚན་འགའི་ཁྱབ་ཁོངས་ཀྱི་ཚགས་དམ་ཞིང་སྣ་འཛོམས་པའི་ཐུན་མིན་གྱི་ཡོན་ཏན་དགོས་པར་ཆ་རྐྱེན་བཏོན་ཡོད་དེ།དཔེར་ན།ཉེར་སྤྱོད་རྩིས་རིགགཏན་ཚིགས།མཚོན་རྟགས་རིག་པ།གློག་འདོན་འཕྲུལ་འཁོར་བཟོ་སྐྲུན་རིག་པ།བསམ་པའི་མཚན་ཉིད་རིག་པ།དབང་རྩའི་ལུས་ཁམས་རིག་པ།སྤྱི་ཚོགས་ཤེས་རིག་སོགས་རིག་ནུས་ཁྱབ་ཁོངས་ཞིབ་འཇུག་ལ་སྤྱོད་པར་སྐུལ་འདེད་དང་།ཡང་ན་གཞན་པ་རྩིས་རྒྱགས་ཤེས་རྟོགས་མཁོ་བའི་རིག་ཚན་གཞན་པར་བཀོལ་བ་ཡིན།དཔེར་ན་དངུལ་རྩ་དང་དངོས་ལུགས་ཚན་རིག   མིས་བཟོས་རིག་སྟོབས་དོན་ངོ་མར་ཚུགས་པའི་འབྱུང་རྐྱེན་ནི་Alan Turingཞེས་པའི་མིས་བཟོས་རིག་སྟོབས་ཀྱི་སྔོན་བྱོན་པ་ཁོང་གིས་རི་མོས་ཚོད་ལྟའི་ལྟ་བ་བཏོན།ཁོས་མཐར་ཐུག་གི་དོགས་གནད་ལ་ལན་བཏབ་པ་སྟེ།རྩིས་འཁོར་ཀྱིས་བསམ་བློ་གཏོང་ཤེས་སམ་ཞེས་པ་དེའོ།
རྩིས་འཁོར་ཀྱི་མ་ལག་ཁོངས་གཏོགས་དང་བཟོ་བཀོད།
          རྩིས་འཁོར་མ་ལག་གྲུབ་ཚུལ་ལམ་ཡང་ན་ཨང་ཀིའི་ཆགས་ཚུལ་ནི་རྩིས་འཁོར་མ་ལག་གཅིག་གི་འཆར་འགོད་གོ་དོན་དང་རྩ་བའི་བྱེད་ནུས་ཀྱི་སྒྲིག་གཞི་ཡིན།དེས་གཙོ་བོར་CPUལས་ལྕི་བའི་ནང་ཁུལ་དུ་ལག་བསྟར་དང་ནང་བཅུག་འཚམས་འདྲའི་ས་གནས་སོགས་འདེམས་པ་ཡིན།ཁྱབ་ཁོངས་འདི་རྒྱུན་པར་རྩིས་འཁོར་བཟོ་སྐྲུན་དང་གློག་རྡུལ་བཟོ་སྐྲུན་རིག་ཚན་སོགས་ལ་འབྲེལ་བ་དང་།ཕན་ཚུན་འདམ་ག་དང་ཕན་ཚུན་སྤྲེལ་བའི་མཁྲེགས་ཆས་ཡིས་ཡིད་ཚིམས་པའི་བྱེད་ལས་གསར་བསྐྲུན་བྱེད་ལ་གཤིས་ནུས་དང་མ་གནས་དམིགས་ཚད་ཀྱི་རྩིས་འཁོར་ཡང་གསར་བསྐྲུན་བྱེད་པ་ཡིན།
རྩིས་འཁོར་ཀྱི་དབྱིབས་རིས་དང་མཐོང་ཚོར།
          རྩིས་འཁོར་དབྱིབས་རིས་རིག་པ་ནི་ཨང་ཀིའི་མཐོང་ཚོར་ཀྱི་ནང་དོན་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པ་དང་འདྲ་དཔེའི་གཞི་གྲངས་ཀྱི་མཉམ་སྤྱོར་དང་བཀོལ་སྤྱོད་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད།དེ་རྩིས་འཁོར་ཚན་རིག་གི་ཁྱབ་ཁོངས་གཞན་པ་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད་དེ།དེའི་ནང་དུ་རྩིས་འཁོར་མཐོང་ཚོར་དང་།འདྲ་དཔེ་བཀོད་སྒྲིག  རྩིས་རྒྱག་དབྱིབས་རྩིས།དུས་མཚུངས་སུ་ཁྱད་ནུས་དང་གློག་རྡུལ་རོལ་རྩེད་སོགས་སུ་བེད་སྤྱོད་འབོར་ཆེན་བྱས་ཡོད།
རྩིས་འཁོར་བདེ་འཇགས་དང་གསང་གྲངས་རིག་པ།
          རྩིས་འཁོར་བདེ་འཇགས་ནི་རྩིས་འཁོར་ལག་རྩལ་ཀྱི་ཡན་ལག་ཞིག་ཡིན།དེའི་དམིགས་ཡུལ་ནི་དབང་བཅོལ་མ་བྱས་པའི་ཆ་འཕྲིན་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་དང་རྒྱུན་ཆད་པ།བཟོ་བཅོས།དུས་མཚུངས་སུ་མ་ལག་གི་སྔོན་དཔག་བེད་སྤྱོད་བྱེད་མཁན་ལ་འཚམས་འདྲི་བྱ་ཆོག་པའི་རང་བཞིན་དང་སྤྱོད་རུང་རང་བཞིན་སྟོན་པ་དེ་ཡིན།གསང་གྲངས་རིག་པ་ནི་སྦས་གསང(གསང་བསྣན)དང་གཞི་གཏོར(གསང་གཏོར)ཆ་འཕྲིན་གྱི་ལག་ལེན་དང་ཞིབ་འཇུག་ཡིན།དེང་རབས་གསང་གྲངས་རིག་པ་ནི་གཙོ་བོ་རྩིས་འཁོར་ཚན་རིག་དང་འབྲེལ་ཡོད་དེ།གསང་བསྣན་དང་གསང་གཏོར་བརྩི་ཐབས་མང་པོ་ནི་ཁོ་ཚོས་རྩིས་རྒྱག་གི་རྙོག་འཛིང་རང་བཞིན་གཞིར་བཟུང་པ་ཡིན།
རྩིས་རྒྱག་ཚན་རིག
          རྩིས་རྒྱག་ཚན་རིག(ཡང་ན་ཚན་རིག་རྩིས་རྒྱག)ནི་རྩིས་རིག་དཔེ་གཟུགས་བཟོ་པ་དང་གྲངས་འགྱུར་དབྱེ་ཞིབ་ལག་རྩལ་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་ཁྱབ་ཁོངས་ལ་དོ་ཁུར་དང་དུས་མཚུངས་སུ་རྩིས་འཁོར་དབྱེ་ཞིབ་དང་ཚན་རིག་གི་གནད་དོན་ཐག་གཅོད་ལ་བརྟེན་ནས་དངོས་ཡོད་བེད་སྤྱོད་ཁྲོད་དུ་རྒྱུན་པར་ལད་ཟློས་རྩིས་འཁོར་དང་རྩིས་རྒྱག་པ་སོགས་ཀྱི་རྣམ་པ་ཚན་དང་རིག་རིག་ཚན་སོ་སོའི་གནད་དོན་ཁྲོད་བཀོལ་བ་ཡིན།
ཆ་འཕྲིན་ཚན་རིག
          མཉེན་ཆས་བཟོ་སྐྲུན།
          མཉེན་ཆས་བཟོ་སྐྲུན་ནི་མཉེན་ཆས་བཟོ་བཀོད་དང་མངོན་འགྱུར་བྱེད་པའི་ཞིབ་འཇུག་གིས་མཉེན་ཆས་ཡི་སྤུས་ཚད་མཐོ་བ།རིན་གོང་འོས་མཚམ་ཡིན་པ།སྲུང་འཛིན་བྱ་ཆོག་པའི་རང་བཞིན་ཡོད་པ།ད་དུང་མགྱོགས་པོར་བཟོ་ཐུབ་པ་དེ་ཡིན།དེ་ནི་མ་ལག་གཅིག་གི་མཉེན་ཆས་འཆར་འགོད་བྱེད་ཐབས་སྟེ།བཟོ་སྐྲུན་ལག་ལེན་ནས་མཉེན་ཆས་ཀྱི་བེད་སྤྱོད་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་དོ།།